Kada počinje jesen

Kada počinje jesen je pitanje koje ima više odgovora, zavisno od toga da li govorimo o astronomskoj, meteorološkoj ili fenološkoj jeseni. Svaki pristup ima svoje karakteristike i vremenske okvire, koji nam pomažu da razumijemo prelazak iz ljeta u hladnije mjesece godine. Jesenji period donosi brojne promjene u prirodi, od šarenog lišća do kraćih dana i postepenog zahlađenja.

Astronomska jesen

Astronomska jesen na sjevernoj hemisferi zvanično počinje jesenjom ravnodnevnicom. To je trenutak kada Sunce stoji direktno iznad ekvatora, a dan i noć su približno jednako dugi. Obično se to dešava 22. ili 23. septembra.

Godine 2023. jesenja ravnodnevica je nastupila 23. septembra u 8:50 po srednjoevropskom vremenu.

Jesenja ravnodnevica označava astronomski početak jeseni, jer je Zemlja u određenom položaju u odnosu na Sunce. U to vrijeme Sunce počinje da se pomjera južnije od ekvatora, što na sjevernoj hemisferi uzrokuje skraćivanje dana i produžavanje noći.

Ova astronomska pojava direktno je povezana s nagibom Zemljine ose, koji iznosi približno 23,5 stepeni.

Zanimljivo je da se početak jeseni na južnoj hemisferi poklapa s početkom proljeća na sjevernoj hemisferi i obrnuto. Kada kod nas nastupi jesen, stanovnici Australije, Južne Amerike i južne Afrike dočekuju proljeće. Ova razlika je posljedica činjenice da je na južnoj hemisferi godišnje doba uvijek suprotno onom na sjevernoj.

Astronomska jesen traje do zimskog solsticija, koji obično nastupa 21. ili 22. decembra. U tom periodu dani se i dalje skraćuju, sve dok ne dođemo do najkraćeg dana u godini.

Meteorološka jesen

Meteorološka jesen počinje nešto ranije nego astronomska, tačnije 1. septembra. Ova definicija je praktičnije prirode i koristi se u meteorologiji za lakše bilježenje i poređenje vremenskih podataka.

Meteorološka godišnja doba su podijeljena na tromjesečna razdoblja koja prate kalendarske mjesece.

Meteorološka jesen tako obuhvata septembar, oktobar i novembar. Ova definicija omogućava jednostavniju statističku obradu podataka, budući da se početak i kraj godišnjeg doba ne mijenjaju iz godine u godinu, kao što je to slučaj kod astronomske definicije.

U Sloveniji se prosječne temperature u meteorološkoj jeseni postepeno snižavaju. Septembar je često još uvijek prilično topao mjesec sa prosječnim temperaturama između 14 i 18 °C; dok se novembar već približava zimskim uslovima sa prosječnim temperaturama između 4 i 8 °C.

Kada počinje jesen u meteorološkom smislu je dakle jasno određeno datumom, iako se stvarne vremenske prilike mogu prilično razlikovati od godine do godine. Ponekad se ljetne temperature zadrže duboko u septembru, dok u drugim godinama već početkom septembra možemo osjetiti jesenju svježinu.

Fenološka jesen

Fenološka definicija jeseni temelji se na posmatranju prirodnih pojava i promjena u biljnom i životinjskom svijetu. Ovaj pristup uzima u obzir stvarne biološke odgovore na promjenjive vremenske uslove, stoga se početak fenološke jeseni može razlikovati ovisno o geografskoj lokaciji i godišnjim vremenskim uslovima.

U Sloveniji fenološku jesen obilježavaju pojave kao što su žutilo i opadanje lišća, sazrijevanje jesenjih plodova (kesten, orah, žir), selidba ptica i priprema životinja za zimski period. Obično se ovi znakovi počinju pojavljivati u drugoj polovini septembra i nastavljaju se tokom oktobra.

Fenolozi dijele jesenji period na ranu, srednju i kasnu jesen. Rana jesen obično počinje kada prosječna dnevna temperatura padne ispod 14 °C, što se u nizinskim predjelima Slovenije često dešava sredinom septembra. Srednja jesen nastupa kada temperature padnu ispod 10 °C, a kasna jesen kada se spuste ispod 5 °C.

Za poljoprivrednike i vrtlare, fenološki pristup određivanju godišnjih doba često je najpraktičniji, jer im pomaže u planiranju jesenjih poslova, kao što su berba voća, berba grožđa i priprema biljaka za zimski period.

Kulturni aspekti jeseni u Sloveniji

U slovenačkoj tradiciji, jesen je vrijeme obilnih uroda i brojnih proslava povezanih sa seoskim poslovima. Berba grožđa, koja se obično odvija u septembru i oktobru, jedan je od najvažnijih jesenjih događaja, posebno u vinorodnim područjima. Martinje, koje se slavi 11. novembra, simbolično označava kraj jesenjih radova na farmama i početak priprema za zimu.

Jesen je takođe vrijeme kada u Sloveniji počinje školska godina, što za mnoge znači prekretnicu u godišnjem ritmu. Početak septembra tako za brojne porodice znači povratak strukturiranijoj svakodnevici nakon ljetnih praznika.

U narodnom predanju postoje brojne vremenske prognoze povezane sa jesenjom. Jedna od najpoznatijih kaže: “Ako lišće rano požuti, biće rana i oštra zima.” Takve narodne mudrosti formirale su se kroz stoljeća posmatranja prirode i često sadrže zrno istine, iako ih savremena meteorologija tretira sa određenom dozom opreza.

Klimatske promjene i početak jeseni

U posljednjim decenijama primjećujemo da se zbog klimatskih promjena tradicionalni obrasci godišnjih doba mijenjaju, jer jesen u umjerenim geografskim širinama, gdje spada i Slovenija, počinje kasnije i traje duže.

Podaci Agencije Republike Slovenije za okoliš (ARSO) potvrđuju da su jesenji mjeseci u posljednje tri decenije u prosjeku topliji nego u prošlosti. Septembar je postao gotovo produžetak ljeta, s višim prosječnim temperaturama i manje padavina nego nekada.

Ove promjene utiču i na fenološke pojave. Lišće na drveću ostaje zeleno duže, selidbe ptica se odgađaju, neke biljke cvjetaju kasnije. Naučnici pažljivo prate ove pojave, jer predstavljaju važne indikatore klimatskih promjena.

Za ljubitelje prirode važno je znati kada počinje jesen, također i s aspekta posmatranja prirodnih pojava. Jesenje obojeno lišće, koje je karakteristično za oktobar, u posljednjim godinama često je moguće diviti se tek u novembru, posebno u nizinskim predjelima.

Praktični aspekti jeseni

Bez obzira na to da li uzimamo u obzir astronomsku, meteorološku ili fenološku definiciju, jesen donosi određene praktične promjene u našu svakodnevicu. Sa skraćivanjem dana mijenja se naš bioritam, a često se mijenjaju i dnevne navike i aktivnosti.

Jesen je idealno vrijeme za šetnje u prirodi, branje šumskih plodova i fotografisanje predivnih jesenjih boja. Brojni Slovenci koriste jesenje vikende za posjetu planinama, gdje je u ovo doba obično manje gužve nego ljeti, a pogledi su zbog čišćeg zraka često izuzetni.

Sa zdravstvenog aspekta, jesen je period kada se počinju javljati prehlade. Stručnjaci preporučuju postepeno prilagođavanje garderobe hladnijim temperaturama i konzumiranje sezonskog voća i povrća, bogatog vitaminima koji jačaju imuni sistem.

Kada počinje jesen je, dakle, pitanje sa više odgovora koji se međusobno dopunjuju i zajedno nam daju cjelovitu sliku o ovom prelaznom periodu godine. Bez obzira na to koju definiciju slijedimo, jesen ostaje vrijeme bogatih boja, obilnih plodova i postepene pripreme prirode za zimski odmor.